Test

Blog

  • Yemek ve Yol Ücretlerinin Hakedişlerden Kesilmesinde Kamu Zararı Riskine Dikkat!

    Yemek ve Yol Ücretlerinin Hakedişlerden Kesilmesinde Kamu Zararı Riskine Dikkat!

    Hizmet alımı hakedişlerinde, çalışılmayan veya izinli günler nedeniyle hakedişten kesilen yemek ve yol ücretlerine işveren maliyetlerinin eklenmesi gerekmektedir. Bu önemli husus makalede rakamsal örneklerle tüm detaylarıyla anlatılmaktadır.

    İçerik

    Ali Hikmet UĞURLU
    Kamu İhale Mevzuatı Uzmanı

    1. GİRİŞ

    Yemek ve yol ücretlerinin nakdi olarak ödeneceği öngörülen hizmet alımı ihalelerinde, İdareler yemek ve yol ücretlerinin brüt tutarları ile ayda kaç gün ödeneceğini İdari Şartnamelerde belirtmektedir.

    Sözleşmenin uygulanması sırasında, çeşitli nedenlerle işe gelinmeyen günler olduğunda (Rapor, Yıllık İzin, Resmi Tatiller…) işçilerin işe gelmedikleri günlerin yemek ve yol ücretleri maaşlarından kesilmekte veya başka bir ifadeyle sadece fiilen işe geldikleri gün kadar yemek ve yol ücreti ödenmektedir.

    Yemek ve yol ücretlerinin çalışılmayan günlerde kesilip kesilmeyeceğine ilişkin olarak daha ayrıntılı bilgi için “Çalışılmayan Günlerde Yemek ve Yol Ücretleri Kesilir mi?” adlı makalemizi inceleyebilirsiniz.

    Makalenin PDF halini indirmek için tıklayınız.

    Bu makalemizde ise İdarelerin yemek ve yol ücretlerini hakedişten keserken, kesinti tutarına işveren maliyetlerini eklemeden işlem yapması neticesinde ortaya çıkabilecek kamu zararı riskinden bahsedilmektedir.

    2. YEMEK VE YOL ÜCRETLERİNİN BRÜT VE NET TUTARLARI

    Öncelikle Yemek ve yol ücretlerinin brüt ve net tutarlarının ne anlama geldiğini irdeleyelim. İhale dokümanında yemek ve yol ücretlerinin brüt tutar üzerinden belirtilmesi gerektiği hususu mevzuatta şöyle ifade edilmektedir:

    Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde “…İhale konusu işte çalışacak personele ilişkin yemek, yol gibi maliyetlerin teklif fiyatına dahil edilmesinin öngörüldüğü hallerde, yukarıda yapılan hesaplamalara; bu maliyetlerin brüt tutarları da eklenir. Ayrıca personele nakdi olarak ödenmesi öngörülen yemek ve yol bedelinin günlük brüt tutarları ile söz konusu yemek ve yol bedellerinin bir ayda kaç gün üzerinden verileceği idari şartnamede gösterilir.”

    Kamu İhale Genel Tebliğinde “…Yemek ve yol bedelinin nakdi olarak ödeneceği öngörülen ihalelerinin idari şartnamelerinde, yemek ve yol bedelinin günlük brüt tutarları ve ayda kaç gün ödeneceği yazılacak, bu brüt tutarların nakdi olarak ödeneceği ve ücret bordrosunda gösterileceği açıkça belirtilecektir” şeklinde

    Tip İdari Şartname 25.3.2. dip not açıklamasında “…Bu maddede, yemek ve/veya yol giderinin personele nakdi olarak ödenmesi ve bordroda gösterilmesi isteniyorsa bu giderlerin nakdi olarak ödeneceği ve bordroda gösterileceği, ayrıca söz konusu giderlerin günlük brüt tutarı ile ayda kaç gün üzerinden hesaplanarak personele ödeneceği belirtilecektir. Yemek ve/veya yol giderinin ayni olarak karşılanması öngörülüyorsa, bu giderin ayni olarak karşılanacağı ve ayda kaç gün üzerinden hesaplanacağı burada belirtilecektir. Yemek ve/veya yol bedelinin net olarak hesaplanacağına dair düzenleme yapılmayacaktır.”

    İdareler, işçilere ödenecek net yemek ve yol ücretlerinin üzerine yasal kesintileri ekleyerek brüt tutarları belirlemeleri ve bunların ihale dokümanında belirtmeleri gerekmektedir.

    Brüt olarak belirtilen yemek ve yol ücretlerinden,
    1) SGK Primi İşçi Payı (%14),
    2) İşsizlik Sigortası Primi İşçi Payı (%1),
    3) Gelir Vergisi (%15) [1]
    4) Damga Vergisi (%0,759)

    kesilerek işçiye ödenecek net tutarlar bulunur.

    Aşağıdaki tabloda, günlük Brüt 10 TL Yemek ve Brüt 10 TL Yol ücretinin NET tutarlarının hesaplanmasına ilişkin örnekler gösterilmiştir.

    Görüleceği üzere ihale dokümanında belirtilen brüt tutarlar üzerinden yasal kesintiler düşüldükten sonra işçiye ödenecek Net tutar bu şekilde hesaplanmış olur. Yemek ücretinin net tutarının yol ücretinden biraz daha fazla olması, yemek ücretinin bir bölümünün[2] SGK prim matrahından istisna edilmesinden kaynaklanmaktadır.

    3. İHALE DOKÜMANINDA BELİRTİLEN BRÜT YEMEK VE YOL ÜCRETLERİNE İŞVEREN MALİYETİ DAHİL DEĞİLDİR

    Yukarıdaki açıklamalarda ve örneklerde “İşveren Maliyetine” ilişkin herhangi bir hesaplama yapılmadığı dikkatinizi çekecektir.

    Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerine çıkılırken, yaklaşık maliyet ve asgari işçilik maliyetin belirlenmesinde “KİK İşçilik Hesaplama Modülü” kullanılması zorunludur[3]. KİK işçilik hesaplama modülünde sırasıyla;

    1) Brüt asgari ücret ve varsa yüzde fazlası
    2) Nakdi brüt yemek bedeli
    3) Nakdi brüt yol bedeli
    4) Varsa diğer ödemeler (brüt tutarları)

    Girildikten sonra, İşveren SGK Primi ve %4 Sözleşme Giderleri eklenmiş birim fiyatlar hesaplanır.

    Bu durumda ihale dokümanında belirtilen brüt yemek ve yol ücretlerine de İşveren SGK Primi ve %4 Sözleşme Giderleri eklenmiş olur.

    Aşağıdaki örnekte brüt yemek ve yol ücretlerine işveren maliyeti dahil edilmiş tutarlar gösterilmiştir.

    4. HAKEDİŞLERDEN KESİLECEK YEMEK VE YOL ÜCRETLERİNE İŞVEREN MALİYETLERİ EKLENMELİDİR

    Yukarıda da açıkladığımız gibi, KİK İşçilik Hesaplama Modülü kullanılarak yapılan hesaplamalarda, brüt yemek ve yol ücretlerine ayrıca işveren maliyetleri eklenmektedir. Bu durumu rakamsal olarak şöyle örneklendirelim:

    Görüleceği üzere işveren maliyeti sadece Asgari Ücrete değil, Yemek ve Yol ücretlerine de eklenmektedir.

    Yukarıdaki örnekten devam edersek, bu hakediş döneminde toplam 22 gün “Yıllık Ücretli İzin” kullanıldığını kabul edelim. Buna göre Yüklenici hakedişinden (22*10TL+22*10TL)=440 TL yerine (253,21+269,50)=522,71 TL kesinti yapılması gerekir. Aksi halde aradaki 82,71 TL’lik fazladan ödeme, kamu zararı riski oluşturacaktır.

    Şunu da ifade etmek gerekir ki sadece yemek ve yolun kesilmediği Yevmiye+Yemek+Yol şeklinde yapılan kesintilerde, (rapor, doğum izni vs.) Yüklenicinin 1 ay için teklif ettiği bedelin, 1 gününe isabet eden rakamının kesilmesi halinde yukarıda belirtilen kamu zararı riski oluşmayacaktır.

    Bu açıdan, İdarelerin özellikle işçilerin “ücretli izinli” olduğu dönemleri (Yıllık İzin, Ulusal Bayram ve Genel Tatiller, Evlilik İzni, Ölüm İzni… vb.) başka bir ifadeyle sadece yemek ve yol ücretlerinin kesildiği hakedişlerdeki kesinti tutarlarını kontrol etmelerinde fayda bulunmaktadır.

    5. SONUÇ

    Nakdi yemek ve yol ücreti ödenen personel hizmet alımlarında, çeşitli sebeplerle çalışılmayan günler için yemek ve yol ücretlerinin Yükleniciye ödenen hakedişten kesilmesi gerekmektedir.

    Yapılacak kesintilerin İdari Şartnamede yazan brüt yemek ve yol ücretleri üzerinden yapılması, teklif birim fiyata zaten dahil edilmiş olan işveren maliyetinin, kesilmeden Yükleniciye ödenmesi anlamına geleceği için kamu zararı riski doğurmaktadır.

    Makalenin PDF halini indirmek için tıklayınız.

    [1] Gelir Vergisi oranı, 25 Aralık 2015 tarihli ve 29573 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 290 Seri No.lu Gelir Vergisi Genel Tebliği uyarınca 2016 takvim yılında belirtilen 12.600 TL’ye kadar olan kazançlar içindir.

    [2] 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’un 80. maddesi uyarınca; sigortalıya yemek parası adı altında yapılan ödemelerden, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartıyla, bir günlük asgari ücretin %6’sı ile yemek verilecek gün sayısının çarpılması sonucunda bulunacak tutar, aylık prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacaktır.

    [3] Kamu İhale Kurulu Kararı 21.05.2015, 2015/DK.D-93

    [4] Örnekler asgari işçilik maliyeti üzerinden verilmiş olup, %4 Sözleşme ve Genel Giderler dikkate alınmamıştır. %4 sözleşme giderleri ve hatta yemek prim istisna tutarlarının bu hesaplamalarda dikkate alınıp alınmaması gerektiği konusunda farklı görüşler de mevcuttur.

    [5] KİK İşçilik Modülü üzerinden hesaplanan rakamlardır. İşçilik modülünde her ara işlemde yuvarlama yapılmaktadır.

     

     

  • Çalışılmayan Günlerde Yemek ve Yol Ücretleri Kesilir Mi?

    Çalışılmayan Günlerde Yemek ve Yol Ücretleri Kesilir Mi?

    Personele dayalı hizmet alımı işlerinde, işçilerin işe gelmedikleri ve çalışmadıkları günlerde, yemek ve yol ücretleri kesilir mi? Kesinti yapılıp yapılmamasına nasıl karar verilir? Bu konudaki emsal Yargı kararları ve kamu kurumlarının görüşleri ne yöndedir?

    İçerik

    Ali Hikmet UĞURLU
    Kamu İhale Mevzuatı Uzmanı

    1. GİRİŞ

    İdarelerce ihale edilen personele dayalı hizmet alımı işlerinde, ücret dışında işçilere genellikle yemek ve yol yardımı da yapılmaktadır. Yemek ve yol yardımları nakdi ya da ayni yardım şeklinde yapılabilmektedir.

    Her durumda yapılacak olan bu yardımların, işçinin çalıştığı gün sayısı üzerinden mi yoksa aylık sabit bir rakam gibi kabul edilerek mi ödeneceği tereddüt konusu olmuştur. Bu makalemizde İdarelerce işçilere ödenen yemek ve yol ücretlerinin, işçilerin işe gelmedikleri günlerde kesilmesinin veya kesilmemesinin mevzuat açısından yaratacağı sonuçlar üzerinde durulmuştur.

    Makalenin PDF halini indirmek için tıklayınız.

    2. YEMEK VE YOL YARDIMLARININ MAHİYETİ VE ÖDENME ŞEKLİ

    İşverenler tarafından işçilere yemek ve yol yardımı yapılması gerektiği yönünde 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili diğer mevzuatta herhangi düzenleme bulunmamaktadır. Mevzuatta nakdi yemek yardımı yapılmasını teşvik etmek üzere, yemek yardımı tutarının bir bölümünün sigorta priminden mahsup edilmesi yönünde düzenleme[1] mevcuttur.

    Söz konusu yardımların yapılıp yapılmayacağı ve eğer yapılacaksa hangi şartlarda ve ne şekilde yapılacağı hususu ise İşverenin takdirinde olup, bu hususların ayrıntıları iş sözleşmelerinde düzenlenmektedir.

    Kamu kurumlarına bakar tarafıyla değerlendirildiğinde ise “Asıl İşveren” olarak kamu kurumları ihale dokümanında işçilere yemek ve yol yardımı yapılacağı yönünde hükümler ekleyebilmektedir. Bu konu ilgili mevzuatta şöyle ifade edilmiştir;

    Hizmet Alımı İhaleleri Uygulama Yönetmeliğinde “…İhale konusu işte çalışacak personele ilişkin yemek, yol gibi maliyetlerin teklif fiyatına dahil edilmesinin öngörüldüğü hallerde, yukarıda yapılan hesaplamalara; bu maliyetlerin brüt tutarları da eklenir.”

    Kamu İhale Genel Tebliğinde “…Yemek ve yol bedelinin nakdi olarak ödeneceği öngörülen ihalelerinin idari şartnamelerinde, yemek ve yol bedelinin günlük brüt tutarları ve ayda kaç gün ödeneceği yazılacak, bu brüt tutarların nakdi olarak ödeneceği ve ücret bordrosunda gösterileceği açıkça belirtilecektir”

    “…Çalışacak personelin yemek ve yol maliyetlerinin isteklilerce ayni olarak karşılanmasının öngörüldüğü işlerde, bu ihtiyaçların isteklilerce ayni olarak karşılanacağı idari şartnamelerin ilgili maddesinde belirtilecek ve aylık gün sayısı gösterilecek, ancak buna ilişkin bir bedel öngörülmeyecek, personelin bu ihtiyaçlarının karşılanmasına ilişkin kriterler ve asgari standartlar (yemek çeşidi, kalori vb.) ise ihale dokümanının ilgili bölümünde belirlenecektir.”

    Tip İdari Şartname 25.3.2. dip not açıklamasında “…Bu maddede, yemek ve/veya yol giderinin personele nakdi olarak ödenmesi ve bordroda gösterilmesi isteniyorsa bu giderlerin nakdi olarak ödeneceği ve bordroda gösterileceği, ayrıca söz konusu giderlerin günlük brüt tutarı ile ayda kaç gün üzerinden hesaplanarak personele ödeneceği belirtilecektir. Yemek ve/veya yol giderinin ayni olarak karşılanması öngörülüyorsa, bu giderin ayni olarak karşılanacağı ve ayda kaç gün üzerinden hesaplanacağı burada belirtilecektir. Yemek ve/veya yol bedelinin net olarak hesaplanacağına dair düzenleme yapılmayacaktır.”

    İhale dokümanına eklenen hükümler doğrultusunda ihaleyi alan Yüklenici de “Alt İşveren” olarak ihale dokümanında belirtilen bu hususları yerine getirmekle yükümlüdür.

    3. YEMEK VE YOL ÜCRETLERİ HANGİ DURUMDA KESİLİR?

    Bu konuda ilk başvurulacak kaynak, öncelikle ihale dokümanı olmalıdır. İdarelerin yemek ve yol ücretlerinin hangi şartlarda ve nasıl ödeneceğine ilişkin olarak ihale dokümanında ayrıntılı düzenleme yapma imkânları vardır.

    Buna göre İdareler ihale dokümanına, yemek ve yol ücretlerinin hangi durumlarda kesileceğine ilişkin çeşitli hükümler ekleyebilirler. Mesela;

    “Ulusal bayram ve genel tatil günleri hariç olmak üzere işçilerin işe gelmedikleri veya izinli oldukları günlerde yemek ve yol ücretleri kesilecektir”

    Ya da işçi lehine daha da geniş haklar sağlanmak istenirse;

    “Ulusal bayram ve genel tatil günleri ile işçinin İş Kanununda belirtilen diğer ücretli izinli olduğu günlerde (yıllık izin, analık – doğum izni, evlenme, ölüm, babalık izni) yemek ve yol ücretleri kesilmeyecektir”

    Şeklinde, İdarelerce bu veya benzeri düzenlemeler yapılabilir.

    Ancak ihale dokümanında herhangi bir düzenleme yapılmamışsa, genel hükümlere göre hareket edilmelidir.

    3.1.KAMU İHALE KURUMUNUN GÖRÜŞÜ

    Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunca, Kamu İhale Kurumuna gönderilen görüş talebi yazısında[2] ;

    “…Personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alım ihalelerinde düzenlenen teknik şartnamelerde yer alan hususlara ilişkin olarak herhangi bir nedenle (raporlu, izinli vb.) işe gelmeyen personele o döneme ait yemek ve yol ücretinin ödenip ödenmeyeceği ve yüklenicilerin hakedişlerinden bu ücretlerin kesilip kesilmeyeceği ” şeklinde sorulmuştur.

    Kamu İhale Kurumunca verilen 25/10/2013 tarihli cevap yazısında;

    “…Kamu İhale Genel Tebliğinin 78.9 ila 78.18 maddelerinde esas itibariyle personel çalıştırılmasına dayalı hizmet alımı ihalelerinde yemek ve yol maliyeti hesabında göz önünde bulundurulması gereken ilkelere ilişkin açıklamalar yer almaktadır.

    Hizmet İşleri Genel Şartnamesinin 7 nci bölümünde, hakedişlerin düzenlenmesi ile ödemelerin yapılmasına ilişkin usul ve esaslara yer verilmiş olup, bu kapsamda kural olarak yüklenici tarafından ihale kapsamında gerçekleştirilen –yüklenici için maliyet teşkil edenişlerin kontrol teşkilatı tarafından yüklenici veya vekili ile birlikte hesaplanması ve bulunan miktarların, teklif edilen birim fiyatlarla çarpılmak suretiyle sözleşmedeki esaslara uygun olarak hakediş raporlarına yansıtılması gerekmektedir.” demiştir.

    Kamu İhale Kurumu konuya ilişkin net bir cevap vermeyip, Kamu İhale Genel Tebliğ ve Hizmet İşleri Genel Şartnamesini işaret etmiş ve ihale kapsamında gerçekleştirilen (yüklenici için maliyet teşkil eden) işlerin hakediş raporlarına yansıtılması gerekliliğinin altını çizmiştir.

    3.2.ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI GÖRÜŞÜ

    Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunca, yukarıda içeriği verilen görüş talebi yazısı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına da gönderilmiştir.

    Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca verilen 23/07/2014 tarihli cevap yazısında;

    “…Asgari ücretin üzerindeki ücret ve sosyal haklar (yemek ve yol ücreti vb.), işçi ve işveren arasında akdedilen hizmet akitleri, işyeri yönetmelikleri ve taraflar arasında bağıtlanan toplu iş sözleşmeleri ile hizmet alım sözleşmeleri ile serbestçe belirlenebilmektedir.

    Buna göre, 4857 sayılı İş Kanunu’nda yemek ve yol ücretleri ile ilgili herhangi bir hüküm yer almadığından, izinli ve raporlu sürelerde söz konusu sosyal hakların ödenip ödenmeyeceği konusunda yukarıda belirtilen sözleşmelerde yer alan hükümlere göre işlem yapılması gerektiği görüşüne varılmıştır.”

    Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, verdiği görüş yazısında, mevzuatta bu konu hakkında açık bir hüküm bulunmadığı, konunun işveren ile işçi arasında akdedilen hizmet akitleri ve hizmet alım sözleşmeleri ile belirlenebildiği ve bu sözleşmelere göre işlem yapılması gerektiğine vurgu yapmıştır.

    3.3.YARGITAY 9. HUKUK DAİRESİ KARARI

    Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 26.01.1999 tarih ve 1998/18371 E. ve 1999/615 K. nolu kararında:

    ÖZET: İşçinin izinli olduğu günlerde öğle yemeği verilmesi söz konusu olamayacağından, bu hususun ücret hesabında dikkate alınması gerekir.

    “…Davalı işveren aynı şekilde yaz aylarında okulun tatil olduğunu bu nedenle öğle yemeği verilmediğini bildirmiş ve bilirkişi raporunda Ağustos ayı için böyle bir varsayımdan söz edilmiş olduğuna göre bu konunun da gereği şekilde tahkik edilerek davacının izinli ve tatilde olduğu günler için öğle yemeği verilmesi söz konusu olmadığından hesaplamanın buna göre yapılarak hüküm kurulması, gerçek durumun ortaya çıkması bakımından önem taşımaktadır. Yazılı şekilde karar verilmesi isabetsizdir. Temyiz olunan kararın yukarıda belirtilen nedenle BOZULMASINA”

    Yargıtay kararında işçinin izinli olduğu günlerde öğle yemeği verilmesinin söz konusu olamayacağına işaret etmektedir.

    Bu görüş, işçinin FİİLEN işe gelmediği günler için, eğer iş sözleşmesinde ve ihale sözleşmesinde aksi belirtilmediyse yemek ve yol ücreti ödenmeyeceği görüşünü desteklemektedir.

    3.4.SOSYAL GÜVENLİK KURUMU TEBLİĞİ

    Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayınlanan 5510 Sayılı Kanunun 4 ncü Maddesinin Birinci Fıkrasının (A) ve (B) Bentleri Kapsamındaki Sigortalılar ile Sadece Genel Sağlık Sigortasına Tabi Sigortalıların Prime Esas Tutulacak Kazançlarına Dair Tebliğin 2.2.1. maddesinde;

    “…Sigortalılara yemek parası adı altında yapılan ödemelerin, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartıyla, fiilen çalışılan gün sayısı dikkate alınarak 16 yaşından büyükler için belirlenen günlük asgari ücretin % 6 sının, yemek verilecek gün sayısı ile çarpılması sonucunda bulunacak miktarı, aylık prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacak, dolayısıyla bu tutardan prim kesilmeyecektir.”

    Denmektedir. Tebliğ maddesinin konumuzla doğrudan ilgisi olmamakla birlikte, SGK yemek parası olarak yapılan ödemelerde, prime tabi olmayan tutarın (istisna tutarının) hesaplanmasında yemek gün sayısının “fiilen çalışılan gün sayısı” olarak dikkate alınması gerektiğini ifade etmektedir.

    4. SONUÇ

    Personel çalıştırmasına dayalı hizmet alımlarında, işçilerin çeşitli sebeplerle işe gelmedikleri günlerde yemek ve yol ücretlerinin kesilip kesilmeyeceği sorusunun cevabı, ilgili mevzuatta açık bir şekilde ifade edilmemiştir.

    Mevzuatın bu konuda açık hükümler içermemesi nedeniyle İdarelerin ihaleye çıkarken, en baştan, ihale dokümanına bu hususları açıklayacak maddeleri eklemesi kanaatimizce sorunu kökünden çözecektir.

    Ancak bu konuyla alakalı ihale dokümanında hiçbir düzenleme yapmamış İdarelerin, yemek ve yol ücretlerini keserken işçilerin fiilen çalışmadıkları günleri dikkate alarak hareket etmelerinin daha doğru bir yaklaşım olacağını düşünmekteyiz.

    Makalenin PDF halini indirmek için tıklayınız.

    [1] 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’un 80. maddesi uyarınca; sigortalıya yemek parası adı altında yapılan ödemelerden, işyerinde veya müştemilatında yemek verilmemesi şartıyla, bir günlük asgari ücretin %6’sı ile yemek verilecek gün sayısının çarpılması sonucunda bulunacak tutar, aylık prime esas kazançların tespitinde dikkate alınmayacaktır.

    [2] Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumunun, 02.10.2013 tarihli görüş talebi yazısı